W przypadku zawarcia umowy, która rażąco narusza interesy jednej ze stron, możliwe jest wniesienie pozwu do Sądu o jej unieważnienie. Co to oznacza w praktyce, w jakich sytuacjach jest to możliwe – przedstawiamy poniżej.
Czym jest unieważnienie umowy?
Kodeks cywilny stanowi, że czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, że bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.
Według polskiego prawa powództwo o unieważnienie umowy jest rodzajem powództwa o ustalenie prawa lub stosunku prawnego, zostało to uregulowane art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego. Sądem właściwym do rozpoznania takiej sprawy jest sąd miejsca wykonania umowy. Warto zaznaczyć, że zasada swobody umów, na którą polscy przedsiębiorcy szczególnie często się powołują nie, ma charakteru absolutnego. Oznacza to, że zawierając umowę, strony nie mają całkowitej dowolności w kształtowaniu treści stosunku prawnego.
Unieważnienie umowy, a stwierdzenie nieważności
Bardzo często pojęcia te, choć niesłusznie, używane są zamiennie. Stwierdzenie nieważności umowy i jej unieważnienie to jednak dwie odrębne kwestie. Gdzie należy upatrywać różnic? Uznanie podstaw zawartej umowy za niedozwolone, zobowiązuje do orzeczenia bezskuteczności umowy i jest ona wówczas unieważniona. Jednak, jeśli Sąd uzna, że umowy jako całości po eliminacji bezskutecznych klauzul, w świetle przepisów prawa, nie da się wykonać, wtedy stwierdza, że umowa jest nieważna w całości od początku. Oznacza to, że ustala nieistnienie stosunku wynikającego z takiej umowy. Jest to jednoznaczne z uznaniem, że umowa jest nieważna.
W kwestii unieważnienia umowy, możemy mieć również do czynienia z „wadami prawnymi”. Możemy wówczas mówić o nieważności czynności prawnej bezwzględnej i względnej. Bezwzględna to taka, która uznaje daną czynność za nieważną z mocy prawa, natomiast względna to czynność, która wywołuje skutki prawne, lecz może zostać unieważniona.
Jeśli czynność została dokonana przez osobę nieposiadającą pełnej zdolności do czynności prawnej lub wymaga wykonania tzw. pozornego oświadczenia woli, z tym że strona kupująca (np. w przypadku umowy sprzedaży nieruchomości) wiedziała o istnieniu pozorności tego oświadczenia, np. w sytuacji, gdy małżonkowie dokonują pozornej sprzedaży domu swoim dzieciom w celu uniknięcia egzekucji komorniczej, lub gdy dokonano jednostronnej czynności prawnej w cudzym imieniu bez udzielonego jej pełnomocnictwa, lub z przekroczeniem takiego umocowania, albo czynności prawnej sprzedaży nieruchomości będącej sprzeczną z prawem lub zasadami współżycia społecznego, albo też służącej do obejścia prawa – w tych przypadkach mówimy o czynności prawnej bezwzględnej.
Natomiast wprowadzenie w błąd, zastosowanie podstępu czy groźby może powodować istnienie wady oświadczenia woli, a w przypadku umowy sprzedaży nieruchomości może być podstawą do jej unieważnienia.
Jak unieważnić umowę?
Należy złożyć odpowiednie oświadczenia o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli, w ciągu roku, w przypadku błędu (od chwili jego wykrycia) lub groźby (od chwili, gdy stan obawy ustał). W przypadku zaistnienia znamion wyzysku mamy 2 lata na żądanie wyrównania świadczeń lub unieważnienia umowy.
UWAGA! W pierwszej kolejności należy zgromadzić wszystkie dokumenty potwierdzające zawarcie umowy i przy pomocy specjalisty przygotować odpowiednie oświadczenie, będące podstawą do unieważnienia danej czynności prawnej.
